Yoga verwijst zowel naar het doel ervan als naar de verschillende tradities en systemen om dat doel te bereiken. Er is dus een veelheid aan yogapaden die men kan bewandelen en vaak kunnen ze grondig verschillen zowel wat betreft het theoretisch kader, als wat betreft de praktische beoefening. Ze hebben alle gemeen dat men transcendentie wil bereiken. Het verschil zit in de manier waarop men dat doet en hoe men dit in ideeën vertaalt. In historisch opzicht is het klassieke systeem van Patanjali, dat kan gelijkgeschakeld worden met Raja-yoga, deze is dus het meest bekende maar wat het hindoeïsme betreft is dit maar één van de zes vormen die een prominente plaats hebben ingenomen, nl. raja-yoga, hatha-yoga, jnana-yoga, bhakti-yoga, karma-yoga en mantra-yoga. Nog twee andere vormen moeten worden vermeld, nl. laya-yoga en kundalini-yoga die nauw verwant zijn aan hatha-yoga en ook onder tantra-yoga kunnen vallen. De integrale yoga is een recent fenomeen dat, voortbouwend op de tradities, een synthese tracht te bewerkstelligen Naast het hindoeïsme hebben ook het jainisme, het boeddhisme en het sikhisme hun eigen tradities., hierbij een korte opsomming van de verschillende yoga-paden .
Hatha-yoga is de "zon-maan-yoga" of yoga van de kracht en ze is een latere ontwikkeling dan de raya-yoga. Zon en maan duiden op het tot harmonie brengen van de mannelijke en vrouwelijke, positieve en negatieve stroming van de ademhaling. De beheersing van de ademhaling is de kern van deze yoga. Deze vorm wil het lichaam reinigen en vervolmaken en via het lichaam de geest beïnvloeden. Het is een zeer praktische vorm van yoga en het is deze vorm van yoga die in het westen het meest bekend is en het meest beoefend wordt. De lotushouding (de zittende houding met gekruiste benen waarbij de voeten op de dijbenen rusten) en de kopstand zijn enkele lichaamshoudingen (asana's) uit de hatha-yoga. Deze yoga heeft een bijzonder gunstige uitwerking op lichaam en geest maar wordt in het westen vaak uit haar spirituele context geplaatst. Hatha-yoga wordt vaak beschouwd als de voorbereiding op de raja-yoga.
Raya-yoga is de ‘koninklijke' of klassieke yoga. Ze stamt uit het systeem van Patanjali en is waarschijnlijk ontstaan in de vroegste eeuwen van onze jaartelling en werd in de volgend eeuwen zeer populair[1]. De technieken zijn, net zoals bij mantra-, laya- en hatha-yoga, gericht op ademhaling, houding, meditatie en extase met als doel de geest te zuiveren en te vervolmaken en via de geest het lichaam te beïnvloeden. Het woord koninklijk zou verwijzen naar het feit dat deze yoga enkel bestemd is voor degenen die werkelijk in staat zijn de geest te vervolmaken maar het kan ook verwijzen naar het feit dat de yoga van Patanjali vooral door koningen werd beoefend of naar de ultieme koning, nl. Het transcendentale Zelf. Het is vanaf haar ontstaan een zeer invloedrijke yogatraditie geweest en ze wordt beschouwd als de hoge weg van meditatie.
Jnana Yoga
Jnana-yoga: jnana betekent kennis, inzicht of wijsheid. Deze traditie is vrijwel identiek aan de spirituele weg van de Vedanta, de hindoeïstische traditie van het non-dualisme. Deze yoga richt zich als oefening in inzichtelijke wijsheid d.m.v. studie en meditatie op de verwerkelijking van het Zelf door de Werkelijkheid van het onechte te onderscheiden.
Bhakti Yoga
Bhakti-yoga: bhakti verwijst naar liefde en toewijding. Het is de yoga van duidelijk gerichte liefde op, toewijding aan en verering van de goddelijke Persoon of godheid, zoals bijvoorbeeld Krishna. Riten en lofzangen spelen een belangrijke rol. De vroegste aanduidingen van deze traditie zijn in de vedische hymnen te vinden.
Karma Yoga
Karma-yoga. Karma kan handeling, taak, product, effect betekenen. Deze vorm is de yoga van het belangeloze handelen en de dienstbaarheid zonder zich te focussen op het resultaat en met bijzondere aandacht voor de intentie van waaruit men handelt. In karma-yoga streeft men naar vrijheid van handelen waarmee bedoeld wordt dat alle egocentrische motivaties uitgezuiverd zijn. In de Bhagavad-Gita is in het onderricht van Krishna aan Arjuna de verwoording van dit ideaal weergegeven. Het uiteindelijke doel is de ziel van alle karmisch belastend residu te bevrijden en zo het Zelf te verwerkelijken. Mahatma Gandhi is in de recente geschiedenis hét voorbeeld van een karma-yogi.
Mantra Yoga
Mantra-yoga tracht het bewustzijn meditatief te beïnvloeden en te transformeren door het uiten en herhalen van bepaalde klanken, woorden of zinnen. De hymnes uit de veda's worden traditioneel beschouwd als mantra's. De ritmische herhaling van een mantra wordt japa genoemd. De belangrijkste klank in het (vedische) rituele herhalen van klanken is ‘om', de kosmische oerklank. Dit foneem vindt men ook terug in het boeddhistische tantrisme, nl. in de Tibetaanse formule om mani padme hum (om, juweel in de lotus, hum). Bij deze yoga speelt de initiatie een belangrijke rol om de ware betekenis en transformerende kracht van de klanken en woorden te kunnen vatten en zelf te kunnen uitdragen maar ook het rituele aspect is erg belangrijk. Deze yoga vereist net zoveel toewijding en inspanning als de andere tradities.
Laya Yoga
Laya-yoga of kundalini-yoga. Laya betekent absorptie of ontbinding. Door intensieve contemplatie tracht men het innerlijke universum geleidelijk te ontmantelen of (te absorberen in de concentratie van het bewustzijn) totdat uiteindelijk enkel het transcendentale Zelf overblijft. Er worden technieken uit de tantrische en de hatha-yoga aangewend. Een centrale rol in deze yoga is de kundalini-energie, de bovennatuurlijke kracht van het zenuwstelsel die door bepaalde technieken wordt geactiveerd en symbolische wordt voorgesteld als een slang die opgerold ligt onderin de ruggengraat. Zij wordt vrijgemaakt en beweegt zich langs de verschillende chakra's, de energiecentra omhoog tot zij de kruin bereikt. Zo bereikt men intuïtieve verlichting.
Tantra Yoga
Tantra-yoga is te situeren binnen de tantra, een belangrijk verschijnsel in zowel de boeddhistische traditie als in het hindoeïsme dat rond het jaar 500 van onze tijdrekening heel wat invloed kreeg maar waarvan de oorsprong veel ouder is. Tantra-yoga wordt vaak gelijkgeschakeld met kundalini-yoga maar in feite vallen de verschillende yoga's die gebruik maken van lichaamstechnieken onder de term tantra-yoga. Tantra is een traditie op zich met een eerder behoudsgezinde en een eerdere liberale tak maar in beide richtingen speelt de seksuele energie een belangrijke rol. Zij staat echter steeds in het teken van het streven naar verlichting.
Integrale Yoga
Integrale yoga of purna-yoga: met deze vorm van yoga waarvan Sri Aurobindo een zeer belangrijke vertegenwoordiger is treedt de yoga een nieuw tijdperk binnen. Met veel aandacht voor de overgeleverde tradities wordt in deze school een poging gedaan om yoga te herformuleren met het oog op de noden en mogelijkheden van de moderne (verwesterde) wereld. De traditionele scholen van de yoga kenmerken zich door verticalisme: het zijn wegen naar het Transcendente dat in zekere zin los staat van de materiële wereld. De materiële wereld komt zo min of meer tegenover het Absolute te staan en kan zelfs als negatief worden ervaren. Integrale yoga wil daarentegen het goddelijke bewustzijn in het menselijke lichaam en in het gewone integreren. Belangrijk is de transformatie ervan en de verwerkelijking van het Goddelijke op aarde. Deze school kent geen voorgeschreven technieken, rituelen enz. De beoefenaar dient zich enkel open te stellen voor de hogere Kracht die Sri Aurobindo benoemt met het begrip ‘De Moeder'. Belangrijke elementen in de yoga-praktijk zijn kuisheid en eenvoud, waarheidlievendheid en een diepgaande houding van sereniteit.
Andere
Andere belangrijke vertegenwoordigers zijn o.a. Swami Paramahansa Yogananda en Swami Sivananda. (Paramhamsa Yogananda heeft de Kriya yoga, dat een vorm van kundalini yoga is naar het Westen gebracht. Swami Sivananda heeft een integrale vorm van yoga, die alle strekkingen omvat, geformuleerd. De strekking is vedantisch.)
Paramhamsa Yogananda heeft de Kriya yoga, dat een vorm van kundalini yoga is naar het Westen gebracht. Swami Sivananda heeft een integrale vorm van yoga, die alle strekkingen omvat, geformuleerd. De strekking is vedantisch.